دانشجوی امروز هوشمند است؛ اما دانشگاه فضای تحقق ظرفیتهای آن را ندارد
روز دانشجو تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ یادآور نسلی است که همواره در بزنگاههای تاریخی ایران نقشآفرین بوده و صدای مطالبهگری، آگاهی و عدالتخواهی را زنده نگه داشته است. دانشگاه در همه سالها نماد پرسشگری، روشنفکری و حرکتهای اجتماعی بوده و دانشجویان، با وجود تمام محدودیتها و چالشها، یکی از فعالترین و اثرگذارترین گروههای اجتماعی به شمار میآیند.
امروز، اما فضای دانشگاهی ایران در شرایطی پیچیدهتر از گذشته قرار دارد. تحولات شتابان جهانی، گسترش فناوریهای نوین، تغییر سبک زندگی نسل جوان و دگرگونی انتظارات از آموزش عالی، همه و همه باعث شده است تعریف «دانشجو بودن» و «دانشگاه داشتن» در دهه کنونی با گذشته تفاوتهای جدی پیدا کند. نسل امروز با ابزارهای متفاوتتری فکر میکند، یاد میگیرد، نقد میکند و حتی اعتراض خود را بیان میکند. در عین حال، دغدغههایی، چون آینده شغلی، امنیت اقتصادی، کیفیت آموزش و زیست دانشگاهی، وزن بیشتری در ذهن او پیدا کرده است و همین موضوع ضرورت بازنگری در نقش و عملکرد دانشگاه را چند برابر میکند.
روز دانشجو فرصتی است برای پرسیدنِ مهمترین سؤال این روزها: آیا دانشگاه امروز توانسته با سرعت و کیفیت لازم خود را با نیازهای نسل جدید و تغییرات جامعه هماهنگ کند؟ آیا فضای دانشگاه هنوز میتواند الهامبخش، راهنما و پرورشدهنده باشد؟ یا در گرداب ساختارهای اداری، برنامههای قدیمی و نگاههای سنتی، از دانشجوی امروزی عقب مانده است؟
پاسخ به این پرسشها مستلزم گفتوگو با افرادی است که علاوه بر تجربه تدریس، نگاه تحلیلی به تغییرات دانشگاه و رابطه نسلها دارند. به همین مناسبت و در آستانه روز دانشجو، با حسین امامی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه ارتباطات گفتوگویی انجام دادیم تا از زاویه نگاه او وضعیت دانشگاه، ویژگیهای نسل جدید دانشجویان، موانع یادگیری عمیق، چالشهای آموزشی و شکافهای میان استاد و دانشجو بررسی شود. گفتوگویی که تلاش دارد تصویری روشنتر از دانشگاه امروز ارائه کند و ضرورتهای اصلاح و بازنگری در نظام آموزش عالی را یادآور شود.
حسین امامی در این گفتوگو، بر لزوم بازتعریف نقش دانشگاه در جامعه تأکید کرد و افزود: سطح کلی سواد دانشجویان امروز ایران از نظر دسترسی به اطلاعات، مهارتهای فنی و تنوع دانش، بالاتر از دهههای قبل است. اما در عمق یادگیری، تفکر انتقادی و سواد آکادمیک در قالب ادبی_زبانی، ضعفهایی نسبت به نسلهای قبل احساس میشود.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: دانشجوی امروز کمتر «کتابخوانِ عمیق» است، اما بیشتر «کاربرِ هوشمند اطلاعات» است.
امامی برای ارتقای واقعی سواد پیشنهاد کرد که دانشگاهها باید بر تفکر انتقادی و نوشتن علمی تأکید کنند. مدام برنامههای درسی را بهروز کنند و فضایی برای خواندن کتاب و گفتوگوی فکری ایجاد کنند.
دغدغه دانشجوی امروز: آینده شغلی
وی گفت: دانشجوی ایرانی در بسیاری از موارد تحت تأثیر نگرانی از آینده شغلی، بیکاری و تورم قرار گرفته و تحصیل را صرفاً فرصتی برای عبور از بحران میداند.
وی در ادامه افزود: مطالبهگری دانشجویان امروز بیشتر در حوزههای عملیاتی و زیستی است؛ از جمله کیفیت خوابگاه، دسترسی به اینترنت و اشتغال پس از فارغالتحصیلی. مطالبات سیاسی مستقیم کمرنگتر شده، اما در قالب نقد غیرمستقیم، با هویت مجازی و فعالیتهای فرهنگی_هنری همچنان حضور دارد.
فضای گفتوگوی سازنده استاد و دانشجو ضعیف است
این استاد دانشگاه با انتقاد از فقدان فضای واقعی برای گفتوگوی سازنده در دانشگاهها، گفت: بسیاری از دانشجویان احساس میکنند نظرشان مهم نیست یا ممکن است پیامدی داشته باشد. از سوی دیگر، برخی اساتید همچنان در الگوی سنتی «استادِ مطلق» قرار دارند و تمایلی به شنیدن صدای دانشجو ندارند.
وی اضافه کرد: هرچند در برخی دانشگاهها حرکتهایی برای ایجاد کرسیهای آزاداندیشی یا جلسات باز استاد_دانشجو دیده میشود، اما این موارد بیشتر جنبه نمادین دارند. برای ایجاد فضای واقعی گفتوگو، نیاز به تغییر فرهنگ سازمانی در دانشگاه است.
بزرگترین سوءتفاهم: تفاوت درک زمان و فضا بین دو نسل
امامی در پاسخ به این پرسش که آیا بین نسل استادان و دانشجویان سوءتفاهم وجود دارد، تصریح کرد: بزرگترین سوءتفاهم، تفاوت در درک زمان و فضا است. بسیاری از اساتید انتظار دارند دانشجو نقش راهبر اجتماعی را بازی کند، در حالی که دانشجوی امروز در فضای دیجیتال نفس میکشد و اولویتهایش بیشتر زیستی و شخصی است.
وی افزود: دانشجویان انرژی و اعتراض خود را از طریق فضاهای دیگر بیان میکنند، فضاهایی که کمتر مستقیم، کمتر قابل رهگیری و اغلب غیررسمی هستند.
این دکتری علوم ارتباطات ادامه داد: اساتید گاهی دانشجویان را بیانگیزه تلقی میکنند، در حالی که آنها فقط انرژی خود را در کانالهای دیگری صرف میکنند. از سوی دیگر، دانشجویان گاهی اساتید را بیرون از زمان و مقاوم در برابر تغییر میدانند. این سوءتفاهم نیازمند توجه و درک متقابل است.
کیفیت یادگیری: مهارتهای عملی رو به رشد، اما تفکر انتقادی در خطر
این استاد درخصوص ارزیابی از کیفیت یادگیری در نسل جدید دانشجویان، گفت: دانشجوی امروز از نظر مهارتهای فنی و دیجیتال بسیار قویتر است، اما در تفکر انتقادی، خواندن متون سنگین و تمرکز طولانیمدت ضعف محسوسی دارد. سیستم آموزشی ما بیش از حد بر «گذر از درس» و «کسب نمره» تمرکز دارد تا «کسب دانش»، و این امر به سطحیگری در یادگیری دامن زده است.
موانع بهروزرسانی برنامههای درسی
در پاسخ به اینکه چرا برنامههای درسی بهروز نمیشوند، این استاد دانشگاه سه مانع اصلی را اینگونه برشمرد. امامی که خود عضو کمیته علمی _ تخصصی بازنگری رشتههای تبلیغات و روابط عمومی در مقاطع کاردانی و کارشناسی یکی از دانشگاههای کشور است افزود: در ساختار بوروکراتیک وزارت علوم، تصویب یک برنامه جدید سالها طول میکشد. بسیاری از تصمیمگیرندگان و کمیتههای تالیف با تحولات جهانی فاصله گرفتهاند. برنامهها بدون مشورت با فارغالتحصیلان و صنعت طراحی میشوند.
وی اضافه کرد: دروس عمومی قدیمی، کارکرد خاصی در زمانه امروز ندارد و باید دروسی همچون هوش مصنوعی، اخلاق داده و کارآفرینی دیجیتال جایگزین آن شود.
وی در پایان تصریح کرد: در روز دانشجو، باید یادآور شویم که دانشگاه نباید جایی باشد که گذشته تکرار شود، بلکه باید مرکزی برای نقد، نوآوری و امید باشد. ما به عنوان اساتید، مدیران و سیاستگذاران، باید اولین قدم را برای ایجاد این فضا برداریم.
انتهای پیام/
